Thursday, October 23, 2014

بایه‌خ و گرنگی په‌روه‌رده‌ی گشتی لە هەرێمی کوردستاندا

بایه‌خ و گرنگی په‌روه‌رده‌ی گشتی لە هەرێمی کوردستاندا
عومەر (هەڵمەت) مەعرووفی
له‌ جیهانی پڕ ڕکه‌به‌ری ئه‌مڕۆ‌دا په‌روه‌رده‌ چواره‌مین پێداویستی سه‌ره‌کی مرۆڤ دێته‌ ئه‌ژمار‌ له‌ دوای خواردن، جل و به‌رگ و سه‌رپه‌نا. هه‌رچه‌ند له‌ جیهانی پێشکه‌وتوی ئه‌مڕۆدا، زانسته به‌رزه پسپۆ‌ریه‌کان و په‌روه‌رده‌ی ته‌کنیکی، بایه‌خ و گرینگیه‌کی تایبه‌تیان هه‌یه‌، به‌ڵام  په‌روه‌رده‌ی گشتیش بایه‌خی تایبه‌ت به‌ خۆی هه‌یه‌ و پێداگری و جه‌ختێکی زۆری له‌سه‌ر ده‌کرێته‌وه‌. ئه‌م بایه‌خه‌ به‌ سه‌رنجدان به‌ په‌یوه‌ندی سه‌لمێندراوی نێوان په‌روه‌رده‌ و‌ پێشکه‌وتنی ئابوری، کۆمه‌ڵایه‌تی و که‌له‌پوری کۆمه‌ڵگا، لایه‌نی نوێ ی به‌خۆوه‌ گرتوه‌ (وفادار،1375). ئه‌م بایه‌خه‌ له‌ وڵاتانی پێشکه‌وتوو و له‌ کوردستانیش که‌ به‌ هۆی هه‌بوونی ده‌سه‌ڵاته‌ یه‌ک له‌ دوای یه‌که‌ سه‌ره‌ڕۆ و چه‌وسێنێره‌کان و نه‌بوونی سیسته‌مێکی ساغ و ته‌ندرووست و...تاد، له‌سه‌ر ئه‌م خاکه،‌  تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت هه‌ر به‌ ده‌ست نه‌خوێنده‌واریه‌وه‌ ده‌ناڵێت و ئێستاش که‌ حکومه‌تی خۆماڵی و کوردی ساز بوه‌ و سیسته‌می په‌روه‌رده‌ پێکهاتوه‌، پێویسته‌ په‌روه‌رده‌ی گشتی پێناسه‌ بکرێت و به‌ ناسینی بایه‌خ و گرنگی ئه‌م چه‌شنه‌ له‌ په‌روه‌رده‌ و شێوازی په‌ره‌ پێدانی، تێبکۆشرێت به‌ گه‌شه‌ پێدان به‌ په‌روه‌رده‌ی گشتی، نه‌خوێنده‌واری بسڕێته‌وه و لانی که‌م په‌روه‌رده‌ی گشتی به‌ ئاستێکی باش بێته‌ ئاراوه‌ و تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگای کوردی به‌م چه‌که‌ ته‌یار بکرێن.
په‌روه‌رده‌ی گشتی چیه‌؟
په‌روه‌رده‌ی گشتی یا لیبێراڵ که‌ له‌ زۆربه‌ی وڵاتانی جیهان په‌روه‌رده‌ی بنه‌ڕه‌تی ده‌گرێته‌وه‌ بریتیه‌ له‌: « به‌رنامه‌یه‌کی خوێندن – یان به‌شێک له‌ به‌رنامه‌ی خوێندنه‌‌- که‌ به‌ مه‌به‌ستی پێدانی زانستی گشتی و په‌ره‌پێدان به‌ تواناییه‌ گشتیه‌کانی مێشکی له‌ هه‌مبه‌ر به‌رنامه‌ی خوێندنی پیشه‌یی، پسپۆری یا ته‌کنیکی دا ڕێک ده‌خرێت». تیشکۆی سه‌ره‌کی ئه‌م چه‌شنه‌ له‌ په‌روه‌رده‌ بریتیه‌ له‌ : «په‌ره‌پێدانی هه‌مه‌لایه‌نه‌ی تاکه‌کان بێ له‌به‌ر چاوگرتنی پیشه‌کانیان»، واتا له‌ په‌روه‌رده‌ی گشتیدا په‌روه‌رده‌ و قوتابخانه‌ تواناییه‌کی پیشه‌یی پێشکه‌ش به‌ تاکه‌ به‌شداربوه‌کان ناکه‌ن و ئه‌م چه‌شنه‌ له‌ په‌روه‌رده‌ باری پیشه‌یی له‌ خۆی ناگرێت به‌ڵکو هه‌موو تواناکانی ده‌خاته‌ گه‌ڕ بۆ دابینکردن و فێر کردنی تواناییه‌ گشتی و پێداویستیه زانیاریه‌کانی سه‌ره‌تایی که‌ بۆ ژیان له‌ کۆمه‌ڵگادا پێویستیه‌کی گشتین و ده‌بێت سه‌رجه‌م تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگا به‌م زانیاری و زانست و کارامه‌ییانه‌ ته‌یار بکرێن. گاسسێت به‌ر له‌ 65 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ده‌ڵێت: په‌روه‌رده‌ی گشتی ئه‌م به‌شانه‌ له‌ خۆ ده‌گرێت: «بۆشارستانیانه‌ کردنی ئامانجگه‌لی ژیان، پاڵاوتن و پاقژکردنه‌وه‌ی دژکرده‌وه‌ هه‌ستی و عاتیفیه‌کان و کامڵ کردنی تێگه‌یشتنی تاک بۆ تێگه‌یشتن له‌ سروشتی ئه‌و شته‌ نوێ یانه‌ی که‌ به‌ هۆی زانستی سه‌رده‌م به‌رهه‌م ده‌هێندرێن» Gasset,1946) . (
که‌واته‌ به‌ سه‌رنج دان به‌م تایبه‌تمه‌ندیانه‌ ده‌توانین بڵێین هۆکاری هه‌بوونی ده‌مارگرژی، ڕانه‌هاتنی هه‌مه‌لایه‌نه‌ له‌گه‌ڵ پێشکه‌وته‌ زانستیه‌کان، مانه‌وه‌ له‌ قۆناغی عه‌شیره‌تی و...تاد، له‌ کۆماڵگای ئێمه‌دا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر په‌ره‌ نه‌ستاندن و گشتگیر نه‌بوونی په‌روه‌رده‌ی گشتی و بنه‌بڕنه‌بوونی نه‌خوینده‌واری.
په‌روه‌رده‌ی گشتی توانایی خوێندنه‌وه‌، نووسین، ژماردن و هه‌روه‌ها کارامه‌یی چاره‌سه‌ری کێشه‌ ده‌به‌خشیت به‌ تاک و زانست و زانیاریه‌ سه‌ره‌تاییه‌کانی ژیانی پێسکه‌ش ده‌کات. تاکی به‌هره‌مه‌ند له‌ په‌روه‌رده‌ و خوێنده‌واری گشتی پاقژ ئه‌م تواناییانه‌ی تێدا به‌دی ده‌کرێت:
Ø     ده‌توانێت به‌ درووستی،کاریگه‌رانه‌ و ڕه‌خنه‌گرانه‌ بنوسێت و بیربکاته‌وه‌، هه‌روه‌ها ده‌توانێت به‌ تێبینی، هێز و زیره‌کیه‌وه‌ په‌یوه‌ندی به‌ خه‌ڵکه‌وه‌ بکات.
Ø     تێگه‌یشتنێکی ڕه‌خنه‌ییانه‌ی هه‌مبه‌ر شێوازگه‌لی وه‌ده‌ست هێنانی زانست و تێگه‌یشتن له‌ جیهان، کۆمه‌ڵگا و مرۆڤه‌کان ده‌بێت.
Ø     زانیاریه‌کی پووخته‌ی له‌سه‌ر که‌له‌پوره‌کانی تر ده‌بێت و توانای بڕیاردان له‌ ئاستێکی فراوانتر و له‌سه‌ر سه‌رجه‌م جیهانی ده‌وروبه‌ر و ئه‌و شتانه‌ی گه‌مارۆیان داوه‌ ده‌بیت.
Ø     تا ڕاده‌یه‌ک تێگه‌یشتن و ئه‌زموونی بۆ بیرکردنه‌وه‌ی سیستماتیک له‌سه‌ر کێشه‌گه‌لی ئه‌خلاقی و ڕه‌وشتی باش یان خراپ ده‌بێت
هه‌ڵبه‌ت کۆی ئه‌م خاڵانه‌ کاتێک به‌رهه‌م دێن که‌ ۆه‌روه‌رده‌یه‌کی درووست و ته‌ندرووست و لیبرال بێته‌ ئاراوه‌ و شێواز و بابه‌ته‌ په‌روه‌رده‌ییه‌کان خۆیان دوور بن له‌ دیکتاتۆریه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی خوازی سیاسی و ...تاد، و هه‌روه‌ها ناوه‌رۆکی بابه‌ته‌ ده‌رسیه‌کان ئه‌م جۆره‌ تواناییانه‌ ببه‌خشن به‌ فێرخوازان، ئه‌گینا خودی په‌روه‌رده‌که‌ ده‌توانێت ڕێگایه‌ک بێت بۆ خوڵقانی ڕه‌وشت و کرداری دژ به‌م خاڵانه‌ سه‌ره‌وه‌ و هێنانه‌ کایه‌ی کۆمه‌ڵگایه‌کی چه‌واشه‌کار و تاکی چه‌واشه‌کار و ده‌مار گرژ.
ئه‌رکی حکومه‌ت له‌مباره‌وه‌:
حکومه‌ته‌کان به‌ گشتی له‌مباره‌وه‌ ده‌بێت چه‌ند فاکته‌رێک له‌به‌ر چاو بگرن و بۆ هاتنه‌ دی ئه‌م ئاراسته‌یه‌ ئه‌م ئه‌رکانه‌ به‌ڕێوه‌ ببه‌ن:
1)   به‌زۆری کردنی خوێندنی گشتی. واتا حکومه‌ته‌کان ده‌بێت له‌ چه‌ند ئامراز و تاکتیکێکی گونجاو که‌ڵ وه‌رگرن بۆ به‌ زۆری کردنی خوێندنی گشتی و هه‌ر تاکێک خۆی یان منداڵه‌کان یان که‌سانی به‌رده‌ستی خۆی له‌م په‌روه‌رده‌یه‌ ببوێرێت له‌ ڕێگای ئه‌م ئامرازانه‌وه‌ سزا بدرێت. چه‌ندێک ئه‌م ئامرازانه‌ش بریتین له: بێ به‌ش کردن له‌ هه‌ندێک قازانجی کۆمه‌ڵگا بۆ وێنه‌ هه‌ڵپه‌ساردنی یارمه‌تیه‌کان‌ ، یان سزادان، کۆ له‌ زۆرێک له‌ کۆمه‌گاکان دا ته‌نانه‌ت سزای زیندانیش هه‌یه‌، یان ئه‌وه‌ی که‌ په‌روه‌رده‌ی گشتی بکرێته‌ مه‌رجێک بۆ دامه‌زراندن و ...تاد.
2)   دابین کردنی قوتابخانه‌ یان هه‌لومه‌رجی ده‌ست ڕاگه‌یشتن به‌ قوتابخانه‌ له‌و شوێنانه‌ی که‌ دوورن یان قوتابی که‌می تێدایه‌.
3)   دابین کردنی مامۆستای پۆشته‌ و ته‌یار به‌ شێوازه‌کانی وانه‌ وتنه‌وه‌ و زانیاری پێویست.
4)   دابین کردنی کتێب و بابه‌تی خوێندنی پڕ ناوه‌رۆک، شیاوی ئاماژه‌یه‌ که‌ کتێبی ده‌رسی لاواز و نه‌گونجاو له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی فێرخوازان ناتوانێت ئه‌م ئامانجه‌ بپێکێت.
5)   دابین کردنی قوتابخانه‌ی شه‌وانه‌ بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ ته‌مه‌نیان له‌سه‌ره‌ یان له‌ ڕۆژدا خه‌ریکی ئیش کردنن.
بابه‌تێکی که‌ لێره‌دا پێویسته‌ بورووژێندرێت ڕاگرتن یان نوێ کردنه‌وه‌ی خوێندکاریه‌ پاش ده‌رچوون له‌ قوتابخانه‌کان و نه‌بوونی توانای درێژه‌دان به‌ خویندنه‌ به‌ هه‌ر هۆکارێکه‌وه‌ که‌ ساکارترین شێوه‌ی به‌رگریکردن له‌م بابه‌ته‌ هه‌بوونی گۆڤارگه‌لی پیشه‌ییه‌. بۆ وێنه‌ هه‌بوونی گۆڤارگه‌لێک له‌مه‌ڕ جلکدرون، شیوه‌کانی دووکانداری، جۆشکاری و...تاد، که‌ ئه‌مه‌ خۆی دوو قازانجی هه‌یه‌:
1)   توانای خوێندنه‌وه‌ له‌ ناو تاکه‌کاندا په‌ره‌ پیده‌دات و ئیزنی کۆن بوونی زانیاریه‌کانیان پێ نادات.
2)   زانیاری نوێ یان له‌سه‌ر پیشه‌که‌یان پی ده‌به‌خشێت و به‌توانایان ده‌کات له‌مباره‌وه‌.
به‌ پشت به‌ستن به‌ بابه‌تی پێشکه‌ش کراو، ده‌بێت حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان بایه‌خێکی زۆرتر بدات به‌ په‌روه‌رده‌ی گشتی و له‌ سه‌رجه‌م ئامرازگه‌لی به‌رده‌ست که‌ڵک وه‌رگرێت بۆ نه‌هێشتن و ببه‌بڕکردنی نه‌خوێنده‌واری و به‌رگری کردن له‌ نه‌خوێنده‌وار بوونی نه‌وه‌ی نوێ که‌ ئه‌م ئه‌رکه‌ هه‌م ئه‌رکێکی نه‌ته‌وایه‌تی حکومه‌تی کوردیه‌ و هه‌روه‌تۆ پێویستیه‌کی حاشا هه‌ڵنه‌گری کۆمه‌گاکه‌مانه‌ که‌ هێشتاش له‌ سیسته‌مێکی نه‌خوێنده‌وار و عه‌شایری دا ده‌ژیت و تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدابێت خوێندن و خوێنده‌واری نه‌بۆته‌ پێداویستیه‌کی سه‌ره‌کی و هه‌مولایه‌نه‌، که‌واته‌ ده‌بێت هه‌موو تواناییه‌کان بخرێنه‌ گه‌ڕ ئه‌م ئه‌رکه‌ گشتگیر بکرێت و به‌تایبه‌ت له‌ دامه‌زرانه‌کاندا بکرێته‌ مه‌رجی سه‌ره‌کی و له‌ گونده‌کاندا هه‌لومه‌رج و ده‌رفه‌تی خوێندن بۆ هه‌مو تاکه‌کان بڕه‌خسیت و بیرێکیش له‌ نه‌خوێنده‌واری به‌ساڵاداچوه‌کان به‌ گشتی و ئافره‌تان به‌ تایبه‌تی بکرێته‌وه‌.
له‌م ڕاستایه‌دا پێویسته‌ هه‌نگاوه‌کانی سیسته‌می په‌روه‌رده‌ی کۆمه‌ڵگاکه‌مان هاوئاهه‌نگ بکرێن له‌گه‌ڵ هه‌نگاوه‌کانی پلانی ڕێکخراوی یونسکۆی نه‌توه‌ یه‌کگرتوه‌کان له‌ ژێر درووشمی (په‌روه‌رده‌ بۆ هه‌موان) که‌ له‌ ساڵی 1990 دا له‌ وه‌ڵاتی تایله‌ند په‌سه‌ند کراوه‌.


2- José Ortega y Gasset, Mission of the University. London: Kegan Paul, Trench, Trubner, 1946, p.1. The quotes are the introductory words of Leo Nostrand, the translator.




Tuesday, October 7, 2014

شێوازی گفتوگۆ کردن

ئه‌م شێوازه‌ خۆی شێوازێکی سه‌ربه‌خۆ نیه‌ و مامۆستا له‌ هه‌ر شوێنێک و له‌ پاڵ هه‌ر شێوازێکیتردا که‌ پێویسته‌ به‌ گفتوگۆکردن له‌ سه‌ر بابه‌ته‌که‌ هه‌بێت یان بیهه‌وێت ڕای فێرخوازه‌کان وه‌ربگرێت، ئه‌وا ده‌توانێت ئه‌م شێوازه‌ به‌کار بێنێت و که‌ڵکی لێوه‌ربگرێت.
له‌ به‌کارهێنانئ ئه‌م شێوازه‌دا گرینگ چۆنایه‌تی به‌کارهێنان و ڕێوه‌به‌ری و ڕێبه‌ری گفتوگۆکه‌یه‌، مامۆستا ده‌بێت بزانێت ‌ که‌ی و چۆن ڕێنمایی پێشکه‌ش بکات و ئیزنیش نه‌دات باسه‌که‌ له‌ چوارچێوه‌ی خۆی ده‌رکه‌وێت، ئه‌گینا گفتوگۆکردنه‌که‌ به‌ ئاکام ناگات و به‌ پێچه‌وانه‌ له‌ ڕێباز و ئامانجی خۆی دورده‌که‌وێته‌وه‌.
هه‌روه‌ها له‌م شێوازه‌دا مامۆستا ده‌بێت تێبکۆشێت به‌ پێی توانا و کات سه‌رجه‌م فێرخوازه‌کان له‌ گفتوگۆکه‌ به‌شدار بکات و به‌ هاوبه‌شیکردن به‌ شێوه‌یه‌کی چالاکانه‌ قوتابیه‌کان هانبدات به‌ پشت به‌ستن به‌ خۆیان، بگه‌ن به‌ ڕاستیه‌کان و زانیاریه‌کان و باسه‌ نه‌بێته‌ دمه‌قاڵه‌ی نێوان دوو یان که‌سی تایبه‌ت.
ئه‌م شێوازه‌ به‌تایبه‌ت له‌ نێوان گه‌وره‌ساڵان دا، لایه‌نگرێکی زۆری هه‌ره‌. هۆیه‌که‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی که‌ له‌م شێوازه‌دا ئه‌وان ده‌توانن بیر و ڕاکانی خۆیان بێننه‌ ئاراوه‌ و هه‌ست به‌ بوونی خۆیان و گرینگی بیروڕاکه‌یان ده‌که‌ن و ده‌توانن ئه‌زموونه‌کانی خۆیان له‌مه‌ڕ بابه‌ته‌که‌ بێننه‌ ئاراوه‌.
هه‌روه‌ها لێکۆڵیهنه‌وه‌کان ده‌ریانخستوه‌ که‌ فێربوون له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و گفتوگۆیانه‌ی که‌ له‌سه‌ر ته‌وه‌ری چاره‌سه‌ری کێشه‌ی قوتابیان دێنه‌ ئاراوه‌ زۆر به‌که‌ڵکتر و پڕبایه‌خترن له‌ شێوازی ئاخافتن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا شێوازی گفتوگۆکردن ده‌بێته‌ هۆی به‌هێز بوونی کارامه‌یی گوێ گرتن و قسه‌کردن له‌ فێرخوازاندا و فێریان ده‌کات چۆن ڕای خۆیان بێننه‌ زمان و چۆن گوێ له‌ ڕای به‌رانبه‌ره‌که‌یان بگرن.
مامۆستایان له‌به‌ر سێ هۆکاری سه‌ره‌کی که‌ڵک له‌ شێوازی گفتوگۆ وه‌رده‌گرن:
1)    گه‌شه‌ی هزر و بیرکردنه‌وه‌ له‌ قوتابیاندا و هاریکاری کردنیان بۆ ئه‌وه‌ی که‌ خۆیان  واتا به‌ ناوه‌ڕۆکی وانه‌که‌ ببه‌خشن.
2)    په‌ره‌پێدان به‌ ڕاده‌ی سه‌رقاڵ بوونی قوتابیان به‌ چالاکیه‌ فێرکاریه‌کان.
3)    هاریکاری کردنی قوتابیان له‌مه‌ڕ فێربوونی کارامییه‌ گرینگه‌کانی په‌یوه‌ندی کردن و ڕه‌وتگه‌لی بیرکردنه‌وه‌.
قۆناغه‌کانی به‌کارهێنانی شێوازی گفتوگۆکردن:
قۆناغه‌کانی  به‌کارهێنانی شێوازی گفتوگۆ باس له‌ ئه‌رکی مامۆستا له‌م پێناوه‌دا ده‌کات که‌ دابه‌ش ده‌بن به‌ سێ قۆناغی: به‌ر له‌ گفتوگۆ، له‌کاتی گفتوگۆدا و پاش گفتوگۆ که‌ لێره‌دا ئاماژه‌یان پێده‌که‌ین.
ئا) به‌ر له‌ گفتوگۆ: ئه‌وه‌ی که‌ مامۆستا لای وابێت گفتوگۆکردن، کارێکی هه‌ڕه‌مه‌کیه‌ یان له‌خۆوه‌ و بێ گه‌ڵاڵه‌ و به‌رنامه‌ ساز ده‌بێت، بیرۆکه‌یه‌کی هه‌ڵه‌یه‌. باشتروایه‌ مامۆستایان بزانن که‌ ئه‌م چالاکیه‌ش وه‌ک سه‌رجه‌م چالاکیه‌کی تر پێویستی به‌ گه‌ڵاڵه‌ و به‌رنامه‌ هه‌یه‌ و به‌ر له‌ گفتوگۆ ده‌بێت ئه‌م چالاکیانه‌ له‌ لایه‌ن مامۆستاوه‌ ڕێک بخرێت:
1-    دیاریکردنی ئامانجئ گفتوگۆ: هه‌ر باسێک ده‌توانێت ناکۆتا ئامانجی له‌ پشته‌وه‌ بیت، به‌ڵام پێویسته‌ مامۆستا له‌دوای دڵنیا بوون له‌ گونجانی شێوازی گفتوگۆ له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌ ده‌رسیه‌که‌، چه‌ند ئامانجێکی سه‌ره‌کی بۆ ئه‌م گفتوگۆیه‌ دابنێت و جۆر و شێوازی گفتوگۆش دیارد بکات.
2-    له‌به‌رچاو گرتنی قوتابیه‌کان: مامۆستا له‌کاتی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ هه‌ر شێوازێکدا ده‌بێت ئاستی قوتابیان و ڕاده‌ی گه‌شه‌ی تواناکانیان له‌ سازدانی په‌یوه‌ندی و هه‌ر وه‌ها شاره‌زایی له‌سه‌ر باسه‌که‌ له‌به‌رچاو بگرێت. هه‌روه‌ها پێویسته‌ مامۆستا بیر له‌ چۆنایه‌تی به‌شداریکردنی سه‌رجه‌م قوتابیه‌کان بکاته‌وه‌ و هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی شێوه‌یه‌ک بۆ به‌رگریکردن له‌ زۆربڵێی هه‌ندێک قوتابی و بێده‌نگی و دڵه‌راوکه‌ی هه‌ندێکی تر له‌ به‌شداریکردن له‌ گفتوگۆکه‌دا بکاته‌وه‌.
3-    به‌کارهێنانی شوێنی: چۆنایه‌تی دانیشتنی قوتابیان له‌ هۆڵه‌که‌دا، ده‌ورێکی زۆری له‌سه‌ر به‌شداری کردن له‌ گفتوگۆدا و هه‌روه‌ها لێک تێگه‌یشتنی قوتابیان هه‌یه‌. باشتر وایه‌ قوتابیان به‌ جۆرێک دابنیشن که‌ ڕووبه‌ڕووی یه‌کتری ببن و چاو له‌ چاوی یه‌کتری گفتوگۆ بکه‌ن. واتا باشتره‌ قوتابیان به‌ شێوه‌ی ناڵی ئه‌سپ یان بازنه‌یی دابنیشن که‌ له‌م شێوازه‌دا هه‌م مامۆستا ده‌توانێت کۆنترۆڵی بارودۆخه‌که‌ بکات و هه‌م قوتابیه‌کانیش ده‌توانن باشتر په‌یوه‌ندی به‌ یه‌کتره‌وه‌ بکه‌ن.
ب) له‌ کاتی گفتوگۆدا: به‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی چه‌ند خاڵێک، گفتوگۆ ناتوانیت به‌که‌ڵک بێت و بگاته‌ ئاکام. پێویسته‌ مامۆستا وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ری گفتوگۆ، چاوه‌دێریه‌کی ته‌واوی به‌سه‌ر گفتوگۆکه‌دا هه‌بێت و تێبکۆشێت به‌ ڕاکێشانی سه‌ره‌نجی قوتابیان، ئیزن نه‌دات باسه‌که‌ له‌ ته‌وه‌ری خۆی لابدات. هه‌روه‌ها تێبکۆشێت به‌ وردی گوێ بداته‌ تێبینی و ڕای قوتابیان و به‌م شێوه‌یه‌ هانیان بدات که‌ گوێ له‌ به‌رانبه‌ره‌که‌یان بگرن و ڕێز له‌ یه‌کتری بگرن. له‌ کاتی گفتوگۆدا مامۆستا ده‌بێت:
1- خاوه‌ندارێتی گفتوگۆکه‌: له‌وانه‌یه‌ له‌ کاتی گفتوگۆدا هه‌ندێک باس بێنه‌ ئاراوه‌ که‌ هیچ په‌یوه‌ندیه‌کیان به‌ باسه‌که‌وه‌ نه‌بێت و باسه‌که‌ لاڕێ بکه‌ن، هه‌ر بۆیه‌ش پێویسته‌ سه‌ره‌تا مامۆستا ئامانجگه‌لی باسه‌که‌ ڕوون بکاته‌وه، وا باشتره‌ مامۆستا له‌ سه‌ره‌تای گفتوگۆدا پرسیارێک بوروژێنێت، هه‌ڵبه‌ت ده‌بێت ئه‌م پرسیاره‌ له‌گه‌ڵ باسه‌که‌دا گونجاو بێت، هه‌ر کاتێکیش مامۆستا هه‌ستی پێکرد باسه‌که‌ لاڕێ بوه‌ ئه‌وا به‌ هێنانه‌ کایه‌ی پرسیارێک باسه‌که‌ بێنێته‌وه‌ سه‌ر ڕێ.
2-کۆنترۆڵ کردنی ڕووداوه‌کانی ناو پۆل: مامۆستا دبێت به‌رده‌وام ئاگادار بێت که‌ باسه‌که‌ لاڕێ نه‌کرێت و نه‌کێشێته‌ سه‌ر باسی یان قۆناغی تر. له‌ هه‌ر پۆلێک دا قوتابیانێک هه‌ن که‌ حه‌زیان له‌ لاڕێ کردنی باسه‌که‌ بێت و بیکێشنه‌ بواری تر و ڕه‌نگ و بۆنی تری پێوه‌ بنێن، به‌ڵام مامۆستا ده‌بێت وشیارانه‌ بجوڵێته‌وه‌ و هه‌روه‌ها ئیزنی ئه‌وه‌ش نه‌دات که‌ باسه‌که‌ دوورودرێژ بکرێته‌وه‌. یان قوتابیگه‌لێک هه‌ن که‌ نایانهه‌وێت یان شه‌رم ده‌که‌ن که‌ به‌شداری له‌ گفتوگۆدا بکه‌ن، ئه‌وا مامۆستا ده‌بێت لێره‌دا به‌ پرسیارکردن تێبکۆشێت ئه‌وانیش بێنێته‌ ناو باسه‌که‌ و داوایان لێ بکات ڕای خۆیان ده‌رببڕن.
3-نووسینی تێبینی و خاڵه‌ گرینگه‌کان: له‌ هه‌ر گفتوگۆیه‌کدا باشتر وایه‌ خاڵه‌ گرینگه‌کان بنوسرێن و یادداشت بکرێن، که‌ ئه‌وه‌ش بۆ گه‌یشتن به‌ یاکام یان ته‌نانه‌ت به‌رگریکردن له‌ لاڕێ بوونی باسه‌که‌ و ڕاکێشانی سه‌ره‌نجی فێرخوازه‌کان زۆر گرینگه‌. بۆ ئه‌مه‌ش مامۆستا ده‌توانێت خاڵه‌ گرینگه‌کان له‌سه‌ر بۆرده‌ بنوسێته‌وه‌. هه‌روه‌ها داوا له‌ قوتابیه‌کانیش بکات تا خاڵه‌ گرینگه‌کان بنوسنه‌وه‌ یان ئه‌گه‌ر تێبینیه‌کیان هه‌یه‌ بینوسن.
4-    گوێ گرتن له‌ بیروڕای قوتابیان: مامۆستا ده‌بێت به‌ باشی گوێ له‌ بۆچون و تێبینیه‌کانی قوتابیه‌کان رابگرێت. ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ هۆی هاندانی قوتابیه‌کان بۆ به‌شداری کردن له‌ گفتوگۆدا و تێگه‌یشتنێکی باشتر له‌ بابه‌ته‌که‌. مامۆستا ده‌بێت بێ لایه‌نانه‌ هه‌مبه‌ر تێبینیه‌کانی قوتابیه‌کان هه‌ڵوێست بگرێت، واتا که‌ قوتابیه‌ک تێبینی یان ڕایه‌کی هه‌ڵه‌ی ده‌ربڕی ئه‌وا مامۆستا نابێت هه‌ڵوێستی دژ یان ناکۆکی له‌هه‌مبه‌ر بگرێت و لێی توڕه‌ بێت، چون ئه‌مه‌ خۆی ده‌بێته‌ هۆکارێکی نه‌رێنی بۆ پرینگانه‌وه‌ی قوتابیه‌ شه‌رمیونه‌کان له‌ به‌شداری کردن له‌ باسه‌که‌دا،
5-    دانی مۆڵه‌ت و ئیزن بۆ وڵام دانه‌وه‌: له‌وانه‌یه‌ قوتابیه‌کان به‌ هۆی نه‌بونی ئه‌زمون یان ته‌مه‌نیان، شاره‌زایی ته‌واویان له‌سه‌ر بابه‌تی گفتوگۆ نه‌بێت، هه‌ر بۆیه‌ش پێویسته‌ مامۆستا به‌ڕێزه‌کان، له‌ کاتی پرسینی ڕای قوتابیان، ئیزنی ته‌واویان پێبده‌ن بۆ بیرکردنه‌وه‌ و له‌ کاتی ڕاوه‌ستان یان دره‌نگ ده‌ربڕینی قوتابی لێیان تووڕه‌ نه‌بن و ئه‌مه‌ به‌ بێ ڕیزی دانه‌نێن و ئیزن بده‌ن قوتابی له‌ که‌شێکی ئارام و بێ دڵه‌ ڕاوکێ وڵام بده‌نه‌وه‌.
6-    کۆتایی هێنان و پوخته‌کردنی گفتوگۆ: پێویسته‌ گفتوگۆ به‌ شێوه‌یه‌کی جوان و له‌بار کۆتایی پیبهێندرێت و مامۆستا باسه‌که‌ پوخت بکات و ئاکامێکی لێوه‌ربگرێت. بۆ ئه‌م ئه‌رکه‌ مامۆستا ده‌توانێت له‌ چه‌ند ڕسته‌یه‌ک دا باسه‌که‌ کۆ بکاته‌وه‌ یان چه‌دن پرسیارێکی له‌م شێوه‌یه‌ بکات: پوخته‌ی باسه‌که‌ چ بوو؟ سه‌ره‌نجڕاکێشترین خاڵی ئه‌م باسه‌ چ بوو؟...تاد.
پ) ئه‌رکی مامۆستا پش گفتوگۆ:
له‌ پاش کۆتایی هاتنی گفتوگۆ پیویسته‌ مامۆستایان دوو کاری سه‌ره‌کی بکه‌ن:
1)    چاوخشاندنه‌وه‌یه‌ک به‌ سه‌ر چلۆنایه‌تی گفتوگۆکه‌ و بڕیاردان بۆ گفتوگۆکانی داهاتو: که‌ ئه‌مه‌ش ده‌توانێت به‌ سه‌رنجدان به‌و خالانه‌ بیت که‌ مامۆستایان له‌ نێوئاخنی گفتوگۆکه‌دا نوسیویانه‌ته‌وه‌. که‌واته‌ مامۆستایان به‌ له‌به‌ر چاو گرتنی خاڵه‌ لاواز یان به‌هێزه‌کانی گفتوگۆکه‌ ده‌توانن بڕیار له‌سه‌ر چلۆنایه‌تی گفتوگۆکانیان له‌ ڕۆژانی داهاتوو یان له‌ گفتوگۆی داهاتوودا بده‌ن.
2)    دانی نومره‌ یان ده‌ره‌جه‌ به‌ به‌شداربوان و شێوه‌ و ڕاده‌ی به‌شداریان: ئه‌م به‌شه‌ خۆی یه‌کیک له‌ دژوارترین به‌شه‌کانی گفتوگۆیه‌. هۆکاره‌که‌شی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ چه‌ندی به‌شداری قوتابیان ناتوانێت ده‌رخه‌ری راده‌ی به‌شداریان له‌ گفتوگۆدا بێت، به‌ڵکو جۆری به‌شداربوونیش گرینگه‌، که‌چی ئه‌وه‌ی لێره‌دا بڕیارده‌ره‌، چه‌ندی به‌شداری کردنه‌ که‌ ئه‌مه‌ش وه‌ک باس کرا ناتوانیت پیوانه‌یه‌کی شیاو بیت. مامۆستایان ده‌توانن داوا له‌ قوتابیه‌کان بکه‌ن تا ڕا و تێبینی و فێربوونی خۆیان له‌ گفتوگۆکه‌ بنوسن و بیده‌ن به‌ مامۆستا، ئینجا مامۆستا له‌ ڕووی ئه‌م نوسراوانه‌ بڕیار له‌سه‌ر نومره‌ی قوتابیه‌کان بدات، که‌ ئه‌مش خۆی پێویستی به‌ کاتێک زۆر هه‌یه‌.
له‌ وتنه‌وه‌ی چ بابه‌ت و وانه‌یه‌ک ده‌توانین که‌ڵک له‌ شێوازی گفتوگۆ وه‌رگرین:
پێویسته‌ مامۆستایانی به‌ڕێز به‌ر له‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ شێوازی گفتوگۆکردن ئه‌م ڕاستیه‌یان له‌به‌رچاو بێت که‌ ته‌نیا بابه‌ت و وانه‌یه‌یه‌ک ده‌تواندرێ به‌ شێوازی گفتوگۆ بکوترێته‌وه‌ که‌ ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ی ژێره‌وه‌ی تێدا به‌دی بکرێت:
Ø     بابه‌ته‌که‌ جێی مشتومڕی هه‌بێت و بیر وڕای جیاوازی له‌سه‌ر هه‌بێت واتا ناکۆکی یان چه‌ند هه‌ڵوێستی له‌سه‌ر بێت، نه‌ک ئه‌و بابه‌تانه‌ی که‌ هه‌موو لایه‌ک له‌سه‌ری کۆکن.واتا بابه‌تگه‌لێکی وه‌ک کۆمه‌ڵناسی و مێژو و ئابوری و فه‌لسه‌فه‌... بۆ ئه‌م شێوازه‌ زۆر گونجاون ، به‌ پێچه‌وانه‌ بیرکاری له‌گه‌ڵ ئه‌م شێوازه‌ ناگونجێت.
Ø     فێرخوازه‌کان زانیاریه‌کی باشیان له‌سه‌ری هه‌بێت یان بتوانن زانیاری له‌سه‌ر کۆ که‌نه‌وه‌. واتا گونجاو بێت له‌ گه‌ڵیاندا.
Ø     سه‌رجه‌م به‌شداربوانی گفتوگۆکه‌، هۆگری بابه‌ته‌که‌ بن و حه‌زیان له‌ مشتومڕ و گفتوگۆکردن له‌سه‌ری هه‌بێت.
تێبینی: یه‌کێک له‌ ڕێکاره‌کانی به‌هێزتر کردنی شێوازی گفتوگۆ، که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ شێوازی تاقم به‌ندی قوتابیه‌کان و پۆل پۆل کردنیانه‌، له‌ تاقم و پۆلی بچوکی چه‌ند که‌سیدا، که‌ ئه‌مه‌ش خۆی ده‌بیته‌ هۆی به‌دیهێنانی که‌شێکی چالاک و کارامه‌ له‌ قوتابخانه‌دا و به‌شداری چالاکانه‌ی قوتابیه‌کان.
v    خاڵه‌ ئه‌رێنیه‌کانی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ شێوازی گفتوگۆ له‌ ناو پۆل دا:
گفتوگۆ کردنی قوتابیان له‌گه‌ڵ یه‌کتر و له‌گه‌ڵ مامۆستادا، ده‌توانێت گه‌لێک ده‌ستکه‌وتی باشی به‌دوا داهه‌بێت که‌ هه‌ندێکیان به‌و شێوه‌ی خواره‌وه‌ن:
Ø     فێرخوازه‌کان ده‌توانن ئاڵوگۆڕی بیروڕا بکه‌ن و له‌ بیروڕای یه‌کتری به‌شدار بن و که‌ڵکی لێوه‌رگرن له‌ هه‌مان کاتیشدا بیروڕاکانی خۆیان ڕاگوازن بۆ خه‌ڵکانی تر.
Ø     به‌ گفتوگۆ کردن، هه‌ست به‌ هاوکاری یه‌کتری و گه‌رمتر بوونی په‌یوه‌ندی نێوان تاقمه‌کان په‌ره‌ ده‌ستێنێت.
Ø     له‌ کاتی گفتوگۆکردندا ده‌رفه‌تێک بۆ تاک ده‌ڕه‌خسێت که‌ خۆ و بیروڕاکانی هه‌ڵبسه‌نگێنێت.
Ø     له‌ کاتی گفتوگۆکردندا، متمانه‌ به‌خۆیی تاکه‌کان په‌ره‌ده‌ستێنێت و توانای ڕه‌خنه‌گریشیان به‌هێز ده‌بێت.
Ø     هه‌لێکه‌ بۆ که‌سانی ترسه‌نۆک و شه‌رمن که‌ بێنه‌ ناو باسه‌که‌ و متمانه‌ به‌خۆیی ببه‌خشن به‌ خۆیان.
Ø     له‌م شێوازه‌دا هه‌ست و هێزی به‌ڕێوه‌به‌ری له‌ ناو فیرخوازه‌کاندا گه‌شه‌ ده‌ستێنێت.
Ø     هه‌روه‌ها ده‌رفه‌تێکی باشه‌ بۆ گه‌شه‌ پێدانی هێزی به‌ڵگه‌ هێنانه‌وه‌ و بیرکردنه‌وه‌ی ڕێکوپێک له‌ فێرخوازه‌کاندا.
v    خاڵه‌ نه‌رێنیه‌کانی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ شێوازی گفتوگۆ:
Ø     که‌ڵک وه‌رگرتن له‌م شێوازه‌ پێویستی به‌ کاتێکی زۆر و شوێنێکی فراوان هه‌یه‌.
Ø     له‌ قۆناغی بنه‌ڕه‌تیدا و به‌ تایبه‌ت له‌ پۆلی یه‌ک تا چوار، به‌کارهێنانی زۆر دژوار و ته‌نانه‌ت نه‌گونجاوه‌.
Ø     پێویستی به‌ مامۆستای لێهاتوو هه‌یه‌ و له‌ ئه‌گه‌ری لێهاتوو نه‌بوونی مامۆستا گفتوگۆ له‌ ئامانجی سه‌ره‌کی خۆی ده‌رده‌چێت و لاڕێ ده‌بێت.


کار و گفتوگۆی به‌ گرووپ (به‌کۆمه‌ڵ)
ئه‌مڕۆ له‌ جیهاندا هیچ کارێک له‌ بواره‌کانی زانست، ئابووری، ته‌کنه‌لۆژیا و ته‌نانه‌ت هزر و بیریش به‌ شێوه‌ی تاکه‌که‌سی ئه‌نجام نادرێت. کاری به‌ کۆمه‌ڵ یان به‌ گرووپ یه‌کێک له‌ شێوازه‌ سه‌ره‌کیه‌کانی وانه‌بێژی له‌ وانه‌وتنه‌وه‌ی وانه‌ی زانست دایه‌ و پێویسته‌ قوتابیه‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌م شێوازه‌ ئاشنا بکه‌ین.
کار و گفتوگۆی به‌کۆمه‌ڵ یان به‌گرووپ له‌ هه‌مان کاتدا که‌ شێوازێکی وانه‌وتنه‌وه‌یه‌، له‌ هه‌مان کاتیشدا ئامانجێکی گه‌ور و گرنگیشه‌ بۆ پێکهێنان و خوڵقاندنی روانگه‌ له‌ قوتابیه‌کاندا.
کار و گفتوگۆی به‌کۆمه‌ڵ (گرووپ) ئه‌م قازانجانه‌ مسۆگه‌ر ده‌کات:
1-    ده‌رفه‌تێکی باش ده‌ره‌خسێنێت بۆ پێکهێنانی روانگه‌یه‌کی باش له‌ قوتابیه‌کاندا له‌سه‌ر قوتابخانه‌ و زانست دا.
2-    په‌یوه‌ندی عاتیفی و ده‌روونی له‌ناو قوتابیه‌کاندا په‌ره‌ پێده‌دات.
3-    قوتابیه‌کان بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ کێشه‌ و سه‌ختیه‌کانی ژیانیان ئاماده‌ ده‌کات و شێوازی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ و به‌ربه‌ره‌کانی له‌گه‌ڵ ئه‌م کێشه‌انه‌یان فێر ده‌کات.
4-    له‌م شێوازه‌دا قوتابیه‌کان هاوکات له‌گه‌ڵ وه‌ده‌ستهێنان و پاشکۆ کردنی ئه‌زموون و زانست فێری دابه‌شکردنی ئه‌رک و به‌رپرسیاره‌تی ده‌بن و ئه‌زموونگه‌لێک له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردن و رێکخستن وه‌ده‌ست دێنن.
5-    به‌شداری کردن له‌ کار و گفتوگۆی به‌ کۆمه‌ڵ ده‌بێت هۆکاری سازبوون و بونیات نانی فێربوونێکی درێژخایه‌ن و قووڵ.
له‌بیرمان بێت که‌ :
به‌تایبه‌ت له‌م سه‌ده‌یه‌دا هه‌ندێک له‌ قوتابیه‌کان له‌ هه‌ندێک بواردا زانیاریان له‌ مامۆستاکانیان زۆرتره‌ که‌ ئه‌م زانیارانه‌ له‌وانه‌یه‌ له‌ کاناڵه‌ جۆراوجۆره‌کانی په‌یوه‌ندی و راگه‌یاندن وه‌ک فیلم و وێنه‌ وسه‌فه‌ر....تاد، به‌رهه‌م هاتبن، له‌ کاتی گفتوگۆو کارکردنی به‌کۆمه‌ڵدا ئه‌م زانیاریانه‌ بێنه‌ به‌ر باس و سه‌رجه‌م قوتابیه‌کانی تر لێی به‌شدار بن و له‌ هه‌مان کاتیشدا هانده‌رێکی ده‌روونی له‌م جۆره‌ له‌ قوتابیانه‌دا پێک بێنێت بۆ به‌شداری کردن و هه‌روه‌ها کۆکردنه‌وه‌ی زانیاری و ئه‌زموونی زیاتر.
له‌کاتی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌م شێوازه‌ پێویسته‌ مامۆستا ئه‌م خاڵانه‌ ڕه‌چاوبکات:
1-    سه‌رنج بدات هیچ کام له‌ قوتابیه‌کان گۆشه‌گیر و کڕ و مات نه‌بن و به‌شداری بکه‌ن له‌ گفتوگۆ و کارکردنه‌که‌دا.
2-    هه‌روه‌ها به‌رگری بکه‌ن له‌ کێبه‌رکێی ناته‌ندرووست له‌ قوتابیه‌کاندا.
3-    مامۆستا ده‌بێت ئاگادار بێت قوتابیه‌کان له‌ کاتی کارکردن و گفتوگۆی به‌کۆمه‌ڵدا له‌باسه‌که‌ لاڕێ نه‌بن و به‌ تاک کار نه‌که‌ن.
تێبینی: بۆ به‌رگری کردن له‌ کار کردن به‌ شێوه‌ی تاک، شێوه‌ی چنینی کورسیه‌کان زۆر گرنگه‌ هه‌ربۆیه‌ش پێویسته‌ مامۆستا زۆر جار شێوه‌ی چنین و دانانی کورسیه‌کان بگۆڕێت و گۆڕانکاری تێدا پێکبێنێت.

شێوازه‌کانی پێکهێنانی گرووپ:
1-    مامۆستا وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ری فێربوون به‌پێی ئه‌و ئامانجانه‌ی که‌ هه‌یه‌تی، گرووپه‌کان پێکدێنێت. که‌ ئه‌مه‌ش به‌ پێی ئه‌و ناسیاویه‌یه‌ که‌ مامۆستا له‌ قوتابیه‌کانی هه‌یه‌ و بۆ گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌ په‌روه‌رده‌ییه‌کانی خۆی ئه‌و گرووپ و تاقمانه‌ پێکدێنیت.
2-    قوتابیه‌کان بۆخۆیان تاقمه‌کان پێکدێنێن:  له‌م شێوازه‌دا قوتابیه‌کان به‌ گوێره‌ی حه‌زی خۆیان گرووپه‌کان پێکدێنن که‌ ئه‌مه‌ش هانده‌ر له‌ قوتابیه‌کاندا پێکدێنیت و چالاکی گرووپه‌کان زیاتر ده‌کات.
3-    تاقمه‌کان به‌ شێوه‌ی رێکه‌وت پێکدێن: ئه‌وه‌ به‌م واتایه‌یه‌ که‌ هه‌موو قوتابیه‌کان ده‌توانن کاره‌کان به‌ ته‌واوی ئه‌نجام بده‌ن و مامۆستا چاوه‌ڕوان ده‌کات که‌ هه‌موو قوتابیه‌کان کاره‌کان به‌ باشی و بێ که‌موکورتی به‌ڕێوه‌ ببه‌ن. باشتر وایه‌ کاتێک  له‌م شێوازه‌ که‌ڵک وه‌رگرن که‌ تێکڕای قوتابیه‌کان زانیاریه‌کی باشیان له‌سه‌ر بابه‌ته‌که‌ هه‌بێت ئه‌گینا ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ هه‌ندێک له‌ گرووپه‌کان نه‌توانن به‌ باشی ئه‌رکه‌کان راپه‌ڕێنن و بگه‌ن به‌ ئاکام و زانیاری ته‌واو.
بۆپێکهێنانی تاقمه‌کان به‌ شێوه‌ی رێکه‌وت (یان به‌ هه‌ڵکه‌وت) ده‌توانین ئه‌م شێوازانه‌ به‌کار بێنین:
1-    داوا له‌و قوتابیانه‌ی که‌ له‌ لای یه‌کتره‌وه‌ دانیشتون بکه‌ین که‌ پێکه‌وه‌ تاقمه‌کان پێکبێنن.
2-    ده‌توانین که‌ڵک له‌ یاری وه‌ربگرین بۆ نموونه‌ به‌ رێژه‌ی قوتابیه‌کان کارت به‌ ره‌نگی جیاواز له‌ ناو سه‌ندووقێک بهاوێین و هه‌ر قوتابیه‌ بچێت کارتێک هه‌ڵبژێرێت و له‌ کۆتاییشدا ئه‌وانه‌ی که‌ کارته‌کانیان هاوڕه‌نگن پێکه‌و ببنه‌ هاوتاقم و گرووپ.
3-    زۆر جار ده‌توانین به‌ پێی به‌ژن و باڵا و کێش و ساڵی له‌دایک بوون یان سایزی پێڵاو و یان ره‌نگی مووی سه‌ر و.....تاد گرووپه‌کان پێک بینین.
رێژه‌ی ئه‌ندامه‌کانی هه‌ر تاقمێک:
هه‌ر گرووپێک ده‌توانێت له‌ دوو که‌س تا ناکۆتا که‌س پێک بێت. به‌ڵام باشتر وایه‌ گرووپه‌کان چوک بن و ئه‌وه‌ش بزانین که‌ به‌و راده‌یه‌ که‌ گرووپه‌کان گه‌وره‌تر بن به‌و راده‌یه‌ش بۆ به‌ڕێوه‌چوونی باشتری ئه‌رکه‌کان پێویستیمان به‌ لێزانی وپسپۆڕیه‌کی زیاتر هه‌یه‌.
له‌ قۆناغی بنه‌ڕه‌تیدا (تا پۆلی شه‌ش) و به‌تایبه‌تی بۆ وانه‌ی زانست باشتر وایه‌ تاقمه‌کان 2 تا 3 که‌سی بن. (له‌ پۆلی 6 تا 9) باشتر وایه‌ 3 تا 4 که‌سی بن. به‌ڵام به‌ گشتی له‌ قۆناغی بنه‌ڕه‌تیدا گرووپی 3 یان 5 که‌سی باشترین رێژه‌یه‌.




Tuesday, September 2, 2014


پێویسته‌ مامۆستا به‌ڕێزه‌کان له‌ وانه‌ی دارشتن ئه‌م خاڵانه‌ له‌به‌رچاو بگرن:
Øنووسینی دارشتن له‌ قوتابخانه‌ ئه‌نجام بدرێت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر که‌میش بێت باشتره‌ له‌و نووسینه‌ی ماڵه‌وه‌ که‌ دایک  و باوکه‌کان بۆیان بنووسن.
Øمامۆستا سه‌رجه‌م دارشتنه‌کان چاو لێبکات و واژۆیان لێبدات و رێکه‌وته‌که‌یان له‌سه‌ر بنووسێت.
Øتێبکۆشن ئه‌و بابه‌تانه‌ هه‌ڵبژێرن که‌ قوتابیه‌کان هانده‌دات بۆ بیرکردنه‌وه‌ و خه‌یاڵیان تێدابێت و وه‌ک چیرۆک دابرێشترێن.

Sunday, July 13, 2014

له‌پێشکه‌شکردنی وانه‌یه‌کی زانست دا ده‌بێت ئه‌و قۆناغانه‌ په‌یره‌و بکه‌ین

وەک مامۆستای وانەی زانست دەبی لە پێشکەش کردنی وانەیەکی نوێدا دەبێ ئەو خاڵانە لەبەر چاو بگرین:

 ١- به‌ر له‌ کردنه‌وه‌ی کتێب زانیاری قوتابیه‌کان له‌سه‌ر بابه‌ته‌که‌ بزانین
2- خۆمان ده‌ست بکه‌ین به‌ شیکردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌که‌
3-که‌ڵک له‌وێنه‌ و ڤیدیۆی گونجاو و په‌یوه‌ندیدار وه‌ربگرین
4-تاقیکاریه‌ پێویسته‌کان نابێت له‌ هه‌مان رۆژدا ئه‌نجام بدرێن مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ زۆر ساده‌ بن و پێویستیان به‌ تاقیگه‌ نه‌بێت، ئه‌گه‌ر پیویستیمان به‌ تاقیگه‌ هه‌بێت وا باشتره‌ بیهێڵینه‌وه‌ بۆ رۆژی داهاتوو
5- له‌ کۆتاییدا داوا له‌ یه‌ک یان چه‌ند که‌س له‌ قوتابیه‌کان بکه‌ین که‌ بابه‌ته‌که‌ دووباره‌ بکه‌نه‌وه‌


6- ئه‌گه‌ر کات مابوو له‌ رووی کتێبه‌که‌ش بابه‌ته‌که‌ بخوێنینه‌وه‌

Monday, May 26, 2014

ته‌کنیکی بارانی مێشکی

ته‌کنیکی بارانی مێشکی[1] (گووشار و گه‌رده‌لوولی مێشکی)[2]: 
ئه‌م شێوازه‌ که‌ له‌ ساڵی 1988دا له‌ لایه‌ن «ئالێکس ئۆسبۆرن»ـه‌‌وه‌ ناسێندراوه‌، ته‌کنیکێکی داهێنانه‌ و له‌ لایه‌ن زۆرێک له‌ شاره‌زایانی بواری په‌روه‌رده‌وه‌ وه‌ک شێوازی داهێنه‌رانه‌ی چاره‌سه‌ری کێشه‌ ناودێر کراوه‌، ده‌توانێت به‌ هه‌ر دوو ئاستی تاک و پۆلدا به‌ڕێوه‌ بچێت و بریتیه‌ له‌ ئه‌و هه‌وڵانه‌ی که‌ ده‌خرێنه‌ گه‌ڕ بۆ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری یان ئه‌نجامێک بۆ کێشه‌ یان پرسیارێک، له‌ ڕێگای کۆکردنه‌وه‌ی ڕای خۆکردی به‌شداربوان. مه‌به‌ست له‌ خۆکرد ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌و ڕا و بۆچونه‌ی که‌ ده‌ری ده‌بڕن بێ ئاماده‌یی پێشووتر و هه‌ر به‌ گوێره‌ی بۆچون و بیرکردنه‌وه‌ی ئه‌و کاته‌ی فێرخوازه‌کانه‌. هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌شمان له‌به‌رچاو بێت که‌ شێوازی بارانی مێشکی به‌ پۆل زۆر کاریگه‌رتر و به‌که‌ڵکتره‌ له‌ تا‌ک و ده‌توانێت ڕا و بۆچونی نوێتر بێنێته‌ ئاراوه‌. هه‌ڵبه‌ت ئۆسبۆرن لای وایه‌ که‌ ڕاده‌ی هاتنه‌ ئارای پێشنیار یان ڕای جیاواز له‌ لایه‌ن تاکه‌وه‌ له‌ کاتی به‌شداری به‌ کۆ، واتا له‌ ناو گروپ دا تا دوو به‌رانبه‌ر زیاد ده‌کات.
ئه‌م شێوازه‌، شێوازێکی زۆر گونجاوه‌ بۆ مامۆستایانی وانه‌ی کوردی، به‌تایبه‌ت له‌ پۆلی یه‌کی سه‌ره‌تاییدا له‌ کاتی خوێندن و فێرکردنی پیتێکی نوێدا. مامۆستایانی خۆشه‌ویست ده‌توانن داوا له‌ قوتابیه‌کانیان بکه‌ن که‌ ناوی ئه‌و وشانه‌ بڵێن که‌ ئه‌و پیتانه‌یان تێدا هه‌یه‌‌. هه‌روه‌ها له‌ ده‌رسگه‌لێکی وه‌کو کۆمه‌ڵناسی و به‌ گشتی زانسته‌ مرۆڤیه‌کاندا ئه‌م شێوازه‌ زۆر کارامه‌یه‌ و ده‌توانێت باشترین که‌ڵک و مفاح به‌ قوتابیه‌کان بگه‌یه‌نێت.  هه‌روه‌ها له‌ ڕاوێژکاریش دا ئه‌م شێوازه‌ ناوبانگێکی جیهانی هه‌یه‌ و که‌ڵکێکی زۆری لێ وه‌رده‌گیردرێت.
مامۆستایان بۆ بیرهێنانه‌وه‌ی بابه‌ته‌کانی ڕابردوو یان ڕێسا و واتاگه‌لی پێویست بۆ چاره‌سه‌ری گرفت ده‌توانن که‌ڵک له‌م شێوازه‌ وه‌ربگرن و به‌م جۆره‌ ئه‌م شێوازه‌ هاریکاریه‌کی باش بێت بۆ قوتابیان له‌م پێناوه‌دا(سیف،1386).
چوار ڕێسای بنه‌ڕه‌تی له‌ بارانی مێشکی دا:
·        ڕه‌خنه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌: ئۆسبۆرن(1963) لای وایه‌ له‌ کاتی به‌کارهێنانی شێوازی بارانی مێشکی دا، نابێت هزر و تێڕوانینی فێرخوازه‌کان بدرێته‌ به‌ر ڕه‌خنه‌ و مامۆستا ده‌بێت خۆ له‌م کاره‌ بپارێزێت و ئیزن بدات فێرخوازه‌کان تێڕوانینه‌ ڕاست یان هه‌ڵه‌کانی خۆیان بڵێن، هه‌ر جۆره‌ ڕه‌خنه‌ و وه‌ده‌نگ هاتنێک هه‌مبه‌ر وه‌ڵامه‌کان، ڕاده‌ی به‌شداری قوتابیه‌کان که‌م ده‌کاته‌وه‌ و  ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ قوتابیه‌کان له‌ جیاتی به‌شداری کردن ده‌ست بکه‌ن به‌ هه‌ڵوێست گرتن له‌به‌رانبه‌ر مامۆستادا و له‌ جیاتی ڕاده‌ربڕین دمه‌قاڵه‌ ساز ببێت.
·        پێداگری له‌سه‌ر چه‌ندی: هه‌ر به‌و ڕاده‌یه‌ که‌ بیر و ڕا و بۆچونی زۆرتر بێته‌ ئاراوه‌، به‌و راده‌یه‌ش ئه‌گه‌ری هه‌بوونی ڕا و بۆچونی درووست، ڕوو له‌ زیاد بوون ده‌کات. سه‌رکه‌وتنی ئه‌م شێوازه‌ په‌یوه‌ندی هاوته‌ریب و ئه‌رێنی هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ڕاده‌ی به‌شداری و هاتنه‌ ئارای ڕای جیاوازتر و زۆرتر.
·        به‌رز و نزم و پته‌وکردنی پێشنیاره‌کان: لێره‌دا مامۆستا نابێت لای وابێت هه‌ر فێرخوازێک‌ بۆی هه‌یه‌ ته‌نیا جارێک به‌شداری بکات و مافی ده‌ربڕینی ته‌نیا یه‌ک ڕای هه‌یه‌، به‌ڵکو فێرخوازه‌کان بۆیان هه‌یه‌ ئاڵوگۆڕی له‌ بیر و ڕای خۆیان دا پێک بێنن و به‌تایبه‌ت له‌دوای گوێ بیست بوونی ڕای هاوڕێکانیان، بیروڕای پێشووی خۆیان بگۆڕن یان به‌رز و نزمی بکه‌ن و له‌ ئاکامدا ڕایه‌کی پته‌وتر و به‌هێزتر بخه‌نه‌ ڕوو که‌ ئه‌مه‌ش ده‌توانێت به‌ واتای نزیک بوونه‌وه‌ یان گه‌یشتن به‌ باشترین وه‌ڵام یان ڕێگاچاره‌ بیت.
·        به‌شداریکردن به‌ زۆره‌ملی نیه‌: ئه‌گه‌ر که‌سێک نه‌یهه‌ویست به‌شداری بکات یان ڕای خۆی ده‌رببڕێت ئه‌وا هیچ زۆره‌ملیه‌ک نابێت بکردرێت و به‌شداری کردن یان نه‌کردن له‌سه‌ر ویست و داخوازی به‌شداربوانه‌.
که‌ی و بۆچی ئه‌م شێوازه‌ به‌کار دێت:
ئه‌م شێوازه‌ بۆ تێگه‌یشتن و‌ جێگیرکردنی زانیاری و له‌ کاتێک دا که‌ هه‌ست به‌ وه‌ره‌زبوونی قوتابی و فێرخوازه‌کان یان حه‌زیان بۆ‌ به‌شداری کردن و هه‌ڵبڕینی بێده‌نگی ناوپۆل بکرێت به‌کار دێت. ئه‌م شێوازه‌ بۆ هه‌موو وانه‌یه‌ک ده‌گونجێت و گرینگترین شێواز و ته‌کنیکه‌ که‌واده‌کات زانیارییه‌کان جێگیر ببن و قوتابیان و خوێندکاران فێر ببن. هه‌روه‌ها کاتێ که‌ مامۆستا ده‌یهه‌وێت سه‌رنجی قوتابیان و خوێندکاران ڕابکێشێ و زۆرینه‌ ڕازی بکات و بابه‌تێکی نوێ پێشکه‌ش بکات، به‌کاری ده‌هێنێت بۆ ئه‌وه‌ی دڵنیا بێت له‌ تێگه‌یشتنیان و له‌ کاتی باسکردنی بابه‌تێکی نوێ یان له‌ سه‌ره‌تای هه‌ر بابه‌تێک یان له‌ کاتی گۆڕینی هه‌ر بابه‌تێک و دۆزینه‌وه‌ی ئامانجه‌کان و گرێ کوێره‌کانی بابه‌ت و درووستکردنی که‌ش و هه‌وایه‌کی کاریگه‌ر و زیندوو پڕ له‌ مشت و مڕ (خالید حه‌مه‌ خۆشناو،یوسف عوسمان حه‌مه‌د، 2010).
 له‌کاتی به‌کارهێنانی شێوازی بارانی مێشکیدا پێویسته‌ ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ له‌به‌رچاو بگیردرێن:
Ø     ته‌نیا یه‌ک بابه‌ت بخرێته‌ به‌ر باس: ئۆسبۆرن (1963) لای وایه‌ خستنه‌ به‌ر باسی دوو یان چه‌ند کۆمه‌ڵه‌ بابه‌ت ڕاده‌ی کارتێکه‌ر و چاره‌سه‌ری و هه‌روه‌ها هاتنه‌ کایه‌ی ڕای داهێنه‌نرانه‌ که‌مده‌کاته‌وه.
Ø     پێویسته‌ مامۆستا بابه‌تێک هه‌ڵبژێرێت که‌ پێویستی به‌ خوڵقانی بیرو ڕا و ئایدیا هه‌بێت نه‌ک دادوه‌ری کردن: واتا نابێت پرسیاره‌که‌ به‌م جۆر له‌ هێمای پرسیار کردن‌ ده‌ست پێ بکات: ئایا وا ده‌بێت یان نا؟ ئایا باشه‌ یان نا؟ ئایا شیاوه‌ یان نا؟ ئایا به‌که‌ڵکه‌ یان نا؟ به‌ڵکو هێماگه‌لێکی له‌م شێوه‌یه‌‌ به‌کاربێنێت: بۆ چی ده‌بێت؟ له‌ کوێ به‌کار دێت؟ یان... تاد.
لێره‌دا بۆ تیشکۆ خستنه‌ سه‌ر ئه‌م شێوازه‌ نموونه‌یه‌ک دێنینه‌وه‌:
بۆ نموونه‌ مامۆستای کۆمه‌ڵناسی به‌ نیازه‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ شێوازی بارانی مێشکی، شوێنی یاسا له‌ کۆمه‌ڵگادا باس بکات، لێره‌دا مامۆستا پاش ڕوونکردنه‌وه‌ی باسه‌که‌ و پێناسه‌ و پێشه‌کیه‌ک له‌سه‌ر یاسا له‌ کۆمه‌ڵگا، قوتابیه‌کان ده‌کات به‌ چه‌ند تاقم و پۆل و له‌ دواییشدا هه‌ر پله‌ی ڕای خۆیان له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌نووسن و له‌ دوای ته‌واو بوونی کاتی دیاریکراو، مامۆستا داوا ده‌کات وته‌بێژی هه‌ر پۆلێک‌ بێت و ڕا جیاکانی پۆله‌که‌ی خۆی بۆ ئه‌وانی تر باس بکات.
تێبینی: پێویسته‌ مامۆستایان سه‌رجه‌م مه‌رجه‌کانی پۆلبه‌ندی ڕه‌چاو بکه‌ن و له‌ هه‌ر پۆلێکدا که‌سانی زرینگ و مامناوه‌ند و لاواز هه‌بن. ئه‌مه‌ واده‌کات که‌ قوتابیانی لاواز که‌ڵک له‌ ئه‌زموون و زانیاری قوتابیانی تر وه‌ربگرن و ترس و دڵه‌راوکێیان له‌ به‌شداری کردن بڕه‌وێته‌وه‌. هه‌روه‌ها قوتابیانی زرینگیش فێری به‌رپرسی له‌هه‌منه‌ر هاوڕێکانیان ده‌کات.
v     خاڵه‌ ئه‌رێنیه‌کانی شێوازی بارانی مێشکی:
هه‌ڵبه‌ت هه‌رچه‌ند ئه‌م شێوازه‌تاڕاده‌یه‌کی زۆر له‌ لایه‌ن شاره‌زایانی بواری په‌روه‌رده‌وه‌ په‌سه‌ند کراوه‌، به‌ڵام تا ئێستا لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی ئه‌وتۆش له‌سه‌ر که‌ڵک و قازانجی ئه‌م شێوازه‌ نه‌کراوه‌. به‌ گشتی ده‌توانین بڵێین ئه‌م شێوازه‌، ئه‌م خاڵه‌ به‌هێزانه‌ی له‌خۆیدا کۆ کردۆته‌وه‌:
Ø     به‌سه‌ره‌نجدان به‌ پێکهاتنی هاوهه‌ستی[3] له‌ نێوان تاکه‌کان، هێزی داهێنان و بیرۆکه‌ی نوێ خوڵقاندن، زێده‌ ده‌بێت.
Ø     له‌ کاتێکی که‌م دا، پێشنیارێکی زۆرمان ده‌ست ده‌که‌وێت.
Ø     قوتابیان هانده‌دات باشتر بیر بکه‌نه‌وه‌ و له‌ هه‌ڵه‌بوونی ڕای خۆیان نه‌پرینگێنه‌وه‌.
v     خاڵه‌ نه‌رێنی و که‌موکوڕیه‌کانی ئه‌م شێوازه‌ بریتین له‌:
Ø      ڕه‌خساندنی هه‌لومه‌رجی گونجاو بۆ ده‌ربڕینی بیر و ڕای ئازاد هه‌ندێک دژواره‌.
Ø     بۆی هه‌یه‌ تاک یان پۆل بکه‌وێته‌ به‌ر گوشاری زۆرینه‌ و سه‌ره‌ڕای جیاوازی له‌ بۆچوونه‌کان دا، ناچار بێت ڕای زۆرینه‌ په‌سه‌ند بکات.
Ø     پێویستی به‌ مامۆستایه‌کی کارامه‌ هه‌یه‌ بۆ به‌رگری کردن له‌ سه‌ره‌ڕۆیی هه‌ندێک که‌س له‌ ده‌ربڕینی بیر و ڕا دا.
به‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌ تاکه‌کان به‌رده‌وام حه‌زیان له‌ بیر و ڕای خه‌یاڵیه‌، له‌وانه‌یه‌ بیر و ڕا ساکاره‌کان پشت گوێ بخه‌ن و ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌ هۆی که‌م بوونه‌وه‌ی پێشنیاره‌کان.




[1] .brainstorming
[2] . له‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یێکا، ئه‌م شێوازه‌ وه‌ک گوشار و گه‌رده‌لوولی مێشکی ناوی هاتوه‌، من خۆم لام وایه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ له‌م شێوازه‌دا مامۆستا نایهه‌وێت هیچ گوشارێکی بۆ مێشکی قوتابی بهێنێت، به‌ڵکو له‌ ڕێگای ئه‌م شێوازه‌وه‌ ده‌یهه‌وێت وا بکات که‌ قوتابی که‌ڵک له‌ مێشکی خۆی وه‌ربگرێت و به‌ بیرکردنه‌وه‌، بگاته‌ سنوری داهێنه‌ری و تازه‌گه‌ری، هه‌ر بۆیه‌ش ناوهێنانی به ناوی گه‌رده‌لوول و گوشار به‌ ڕای من هه‌ڵه‌یه‌ و باشتر وایه‌ به‌ زریان یان بارانی مێشکی ناودێر بکرێت.
[3] .synergy